De samenleving rond 1800 kenmerkte zich door een lage levensverwachting, hoge kindersterfte en acute infectieziekten met fatale afloop. Ziekten als pest, pokken, tyfus, dysenterie, malaria en tuberculose maakten veel slachtoffers. Het sterftepatroon varieerde. De seizoenen speelden mee, maar er waren ook grote geografische verschillen en verschillen tussen rangen en standen. In slechte tijden was de levensverwachting minder dan 35 jaar; in betere tijden 40 jaar. Dit kwam vooral door de hoge kindersterfte; er waren wel degelijk ook oude mensen.                                               

 In de loop van de 19e eeuw verandert er niet veel in de gezondheid en het welzijn van de kraamvrouw en het kind. Na de geboorte werd het kind goed geschrobd, want al het vuil moest eraf. Dat was de enige goede wasbeurt die de meeste kinderen kregen. Spottend wordt wel gezegd dat de mensen vroeger twee keer goed gewassen werden : bij hun geboorte en bij hun sterven. Bij het verschonen eens in de twee, drie dagen, werd het kind met een lap schoongeveegd.

Na de geboorte werd de baby in lappen gewikkeld. Deze hadden eerst uren boven de stoom van de ketel gehangen om goed warm te worden. Daarmee werd het kind ingebakerd.                             

Om het stil te houden werd in de wieg een glas of blik gelegd met een lange slang en een speen, waaraan de baby urenlang kon sabbelen. Men was nog niet goed op de hoogte van de samenstelling van babymelk, vaak gebruikte men verdunde koe of geitenmelk of waterpap (van ongekookt water).  De melk zat vaak te lang en/of bij te hogere temperaturen in de slang en de fles. Dit veroorzaakte dan maag- en darmontstekingen. Ook werd wel een 'koesje', een doek met daarin een uitgekauwd stukje brood met suiker, in de mond gestopt. Vooral in arbeidersgezinnen werden baby's snel aan de fles gedaan, dan kon de moeder weer aan het werk. De meeste kinderen die overleden waren kunstmatig gevoed. Zogen werd beschouwd als nadelig voor de moeder. Sommige arbeidersvrouwen verhuurden zich als min (zoogster) bij rijken.                               

Het ergste wat een baby kon overkomen was kou. Daarom werd voor de wieg een plek dicht bij de kachel gereserveerd en mocht er vooral geen raampje open. Tocht zou funest zijn. De rook van de kachel was blijkbaar minder erg !                                                                                                                   

De mensen waren nogal bijgelovig : huiduitslag was gezond ! Alle kwade stoffen kwamen zo naar buiten. Wanneer men de huiduitslag zou genezen, zou de ziekte naar binnen slaan. Bij huiduitslag was dus geen dokter nodig. Dat scheelde ook weer in de kosten, want alleen mensen met geld konden een dokter betalen.                                                                                                                           

Rond 1850 is de kindersterfte het grootst in het westen van het land. De grote zuigelingensterfte  (tot 300 per 1000 inwoners) werd vooral veroorzaakt door het ontbreken van borstvoeding en slechte, onhygiënisch bereide kunstvoeding. Ook waren de moeders vaak fysiek overbelast. In het gezin van een landarbeider moest de moeder in het hoogseizoen (van juli t/m oktober) van 's morgens vroeg tot laat in de avond meewerken op het land.                                                                             

Wat de mensen niet wisten was dat borstvoeding zwangerschap kon voorkomen. Borstvoeding remt de ovulatie. Met name katholieke vrouwen deden het niet. Meneer pastoor vond het niet goed. Borstvoeding heeft een remmende werking op de vruchtbaarheid. En het ontbloten van een borst in het openbaar vond meneer pastoor helemaal niks. De kans dat een baby overleed in een katholiek gezin was aanzienlijk groter dan in andere Nederlandse gezinnen. Het vruchtbaarheidscijfer van gehuwde vrouwen was hoog, vooral in de delen van het land waar weinig borstvoeding werd gegeven. Terwijl in andere delen van Nederland de zuigelingensterfte aan het begin van de 20e eeuw al lang daalde, gebeurde in de katholieke gebieden juist het tegenovergestelde. Veel kinderen overleden aan maagklachten en diarree. De beperkte toepassing van borstvoeding en de hoge zuigelingensterfte leidde tot hoge geboortecijfers. Mede door de komst van consultatiebureaus en landelijke campagnes om borstvoeding te promoten daalden de sterftecijfers.                                                                                             

Pas na maatregelen voor riolering, een betere drinkwatervoorziening en vuilophaal verbeterde de volksgezondheid.

 

Dankzij de Inspectie Geneeskundig Staatstoezicht voor Gelderland en Utrecht is er nog een objectief verslag van de zuigelingenzorg in de vorige eeuw. De inspectie gaf op 16 januari 1891 opdracht tot een onderzoek  naar de voeding van kinderen en de daarmee mogelijk in verband staande kindersterfte.  Er was een aantal vragen opgesteld, waarop door de plaatselijke geneesheer/verloskundige antwoord moest worden gegeven.

De antwoorden zijn interessant :

~10% van de kinderen wordt gevoed met moedermelk tot maximaal 1 jaar;

~40% van de kinderen krijgt moedermelk plus kunstvoeding;

~50% van de kinderen krijgt alleen de eerste paar dagen moedermelk, daarna niet meer;

~op boerderijen wordt moedermelk vaak vermengd met 50% koemelk, waarin faeces van koeien zitten;

~10% kookt de melk eerst;

~bij de arbeiders krijgen de kinderen vaak verdunde geitenmelk, bij de boeren verdunde koemelk;

~als de melk met water wordt verdund, wordt dat zelden gekookt;

~30% van de kinderen krijgt vanaf een half jaar melk met brood, beschuit, pap of eieren;

~70% van de kinderen eet vanaf een half jaar wat de pot schaft;

~pap wordt gevoerd met een koperen lepel, die vaak niet goed schoon wordt gemaakt;

~vanaf 1 à 2 jaar eet het kind voor 100% met de pot mee.

 

Mijn overgrootouders Wilhelmus Antonius Volle bijgenaamd Roman en Clasina Spierenburg kregen maar liefst 14 kinderen ! 

Geboren                                                                      Overleden         Leeftijd

1888                 Wilhelmus Antonius                     1889                    10 maanden

1890                 Gerardus Wilhelmus                                      

1891                 Wilhelmina Jacoba                      1954                     63 jaar

1892                  Dirkje Maria                                    1960                     67 jaar

1894                  Wilhelmus Antonius                    1895                     7 maanden                       

1896                  Maria Clasina                                 1946                    51 jaar

1897                  Gerardus Wilhelmus                   1970                    73 jaar

1899                  Johanna                                           1981                    82 jaar

1900                  Clasina                                              1954                    54 jaar            

1902                   Wilhelmus Antonius                   1902                     2 dagen

1903                   N.N.                                                    1903                     levenloos jongetje

1904                   Wilhelmus Antonius                   

1906                   Antonius Bernardus                   1959                     53 jaar

1909                   Wilhelmina Johanna                  1952                     53 jaar

Er waren duidelijke regels voor het vernoemen. De eerste zoon werd vernoemd naar de grootvader van vaders kant; de tweede zoon naar de grootvader van moeders kant; de derde zoon naar vaders oudere broer; de 4e zoon naar moeders oudste broer; de 5e zoon naar vaders tweede broer; de 6e zoon naar moeders tweede broer. Voor meisjes gold hetzelfde maar grootvader/broer wordt grootmoeder/zus.

Opvallend is dat de naam Wilhelmus Antonius vier keer aan een jongetje werd gegeven !                 

Het geven van de naam aan een nieuw kindje was gebruikelijk in die tijd als het broertje of zusje met diezelfde naam was overleden. Dit omdat de voornamen van de grootvader en de grootmoeder in de volgende generatie bij het eerste kind als een soort eerbetoon in de familielijn terug dienden te komen. 

De naam Gerardus Wilhelmus komt twee keer voor in het gezin. De eerste Gerardus Wilhelmus (roepnaam Geurt) is geboren op 2 januari 1890. Hij trouwt in 1915 met Adriana Dorresteijn en in 1920, vijf maanden na haar overlijden, met Gerda van den Brink. Geurt overlijdt in 1970.

De andere Gerard Wilhelmus (roepnaam Kees) is geboren op 24 mei 1897 en op 29 juli 1926 getrouwd met Maria de Vos. Moeder Clasina kon de trouwakten niet ondertekenen; zij kon niet schrijven.

Van de laatste Gerardus Wilhelmus is online geen sterfdatum te vinden. Vermoedelijk omdat hij minder dan 50 jaar geleden is overleden. Voor akten van de Burgerlijke Stand geldt dat overlijdensakten na 50 jaar, huwelijksakten na 75 jaar en geboorteakten na 100 jaar openbaar mogen worden gemaakt. Dit om de privacy van nabestaanden te beschermen.               

 

Bronnen :

* https://objects.library.uu.nl

* https://www.canonsociaalwerk.eu/nl

* https://vergetenverleden.nl

* http:s//www.lgogterhorst.nl/terugblik/2006/ziektes.htm

* https//www.familieinbeeld.nl

* https://www.ntvg.nl/artikelen/zuigelingensterfte-en-geboorten-de-19e-en-begin-20e-eeuw

* Het Kinderkerkhof ? Evelien Walhout 2019, onderzoek naar kindersterfte in Brabant